Kiến trúc Chăm Pa - Dấu ấn đặc biệt trong nền văn hoá cổ
Kiến trúc Chăm Pa là một trong những phong cách kiến trúc độc đáo của Việt Nam được lưu giữ đến ngày nay. Kiến trúc Chăm Pa được hình thành từ vương quốc Chăm Pa. Vì thế, khi nhắc đến Chăm Pa, người ta thường nghĩ đến những người thợ thủ công thiện nghệ và kiến trúc sư tài năng.
Vậy đặc điểm kiến trúc Chăm Pa là gì? Những công trình nổi tiếng và giá trị đến bây giờ như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp đến bạn những thông tin hữu ích nhất.
Kiến trúc Chăm Pa là gì?
Kiến trúc Việt Nam nói chung mang tính dân tộc, tính địa phương, thể hiện rõ nét thông qua cách xây dựng và trang trí. Và kiến trúc Chăm Pa là nền kiến trúc tiêu biểu thể hiện cho đặc trưng này.
Kiến trúc Chăm Pa là quần thể kiến trúc được xây dựng bởi người Chăm Pa từ vật liệu gạch nung màu đỏ sẫm, dạng khối đặc trưng. Công trình có các chi tiết tường ngoài chạm khắc tỉ mỉ với nhiều hình ảnh khác nhau. Kiến trúc Chăm Pa được thể hiện trong những công trình đền, tháp thờ các vị thần khác nhau. Bởi chất lượng vượt trội nên các công trình, kiến trúc vẫn tồn tại nguyên vẹn đến ngày hôm nay.
Nguồn gốc kiến trúc Chăm Pa
Kiến trúc Chăm Pa được hình thành từ thế kỷ thứ 7 đến những năm cuối thế kỷ thứ 17 với nhiều công trình tiêu biểu là đền, tháp. Hiện nay, có hơn 20 di tích lịch sử liên quan đến kiến trúc Chăm Pa.
Trong số đó, Thánh địa Mỹ Sơn là một trong những công trình được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới. Cho đến nay, các công trình đền tháp lũy của người Chăm Pa vẫn được sử dụng để thờ thần linh, tổ chức lễ cúng vào các dịp lễ đầu năm.
Đặc trưng trong phong cách kiến trúc Chăm Pa
Khi tìm hiểu phong cách kiến trúc Chăm Pa, bạn không thể bỏ qua những đặc điểm riêng biệt của kiến trúc đó để có thể phân biệt các phong cách kiến trúc khác. Vậy kiến trúc Chăm Pa có đặc trưng gì?
Chất liệu sử dụng
Các công trình được xây dựng theo kiến trúc Chăm Pa đều được xây dựng bằng gạch mộc chưa nung màu đỏ hồng hoặc đỏ sẫm với độ xốp lớn, đảm bảo xây dựng không có mạch vữa. Đặc biệt, gạch có các chi tiết điêu khắc trực tiếp một cách tỉ mỉ, chỉnh chu.
Người thợ xây dựng bằng cách lấy từng viên gạch nước và ép sát viên gạch này với viên gạch kia, tiếp tục chồng lên và để so le mí với nhau tạo tổng thể đồng nhất. Để công trình xây dựng khô, người thợ tiến hành nung gạch cả khối.
Vì công trình được làm bằng gạch mộc - loại gạch có lượng nhỏ cát, chiếm khoảng 10%. Vì thế, khi xây dựng, bắt buộc người thợ xây từ dưới lên trên và khi nung phải thực hiện ngược lại từ trên xuống dưới để tránh bị đổ.
Bố cục kiến trúc
Kiến trúc Chăm Pa thể hiện qua ngôi tháp được xây dựng theo bố cục hình vuông vì người Chăm pa cổ quan niệm thế giới là hình vuông. Đền tháp thường chỉ có một cửa duy nhất và được mở theo hướng mặt trời mọc là hướng Đông. Không gian đền tháp chật hẹp vì diện tích không quá lớn, chính giữa là trục xuyên thẳng hướng đến mặt trời.
Xét về mặt tổng thể, kiến trúc Chăm Pa được chia thành 2 dạng chính:
- Dạng tháp có bố cục 1 tháp lớn trung tâm: hay còn được gọi là 1 kalan. Tháp trung tâm thờ thần Siva - thần chủ của tôn giáo Chăm. Tháp được xây dựng nguyên mẫu với đặc trưng là bộ biểu tượng cho sinh thực khí nữ thần Shakti trong Ấn Độ giáo và Linga trong đối tác nam tính.
- Dạng tháp có bố cục 3 song hành: hay còn gọi là 3 kalan. Kiến trúc gồm 3 ngôi đền tháp đứng song hành với nhau theo trục Bắc - Nam và tất cả các tháp đều quay mặt về hướng Đông. Một tháp kalan thờ một vị thần khác nhau như sau: Kalan hướng Nam thờ thần Brahma, Kalan hướng Bắc thờ thần Vishnu, Kalan giữa thờ thần Sava. Trong đó, tháp thờ thần Siva có kích thước lớn hơn so với 2 tháp khác thể hiện vị thần chủ đạo.
Các phong cách kiến trúc Chăm Pa
Ở mỗi giai đoạn, kiến trúc Chăm Pa lại có những phong cách riêng thể hiện cho sự phát triển của giai đoạn đó. Cụ thể, dưới đây là các phong cách kiến trúc Chăm Pa qua các thời kỳ:
- Phong cách Hòa Lai và Đông Dương: Phong cách này xuất hiện vào thế kỉ 9 với các công trình khá ấn tương. Đặc điểm của công trình thời điểm này là phần cửa vòm có những mũi tròn bao phủ lên các cửa thật và cửa giả, các cột ở phần khung cửa có hình bát giác làm bằng sa thạch và trang trí bằng hình dạng lá cong, hoa lá hướng ra bên ngoài.
- Phong cách Mỹ Sơn A1: Xuất hiện vào thế kỉ 10 với công trình tiêu biểu là Mỹ Sơn A1 - ngôi tháp nổi tiếng của Chăm Pa. Đặc điểm công trình giai đoạn này có các cột ốp trên mặt tường thành từng đôi, giữa 2 cột là bức tượng hình người, toàn bộ kiến trúc được xây dựng theo hình dạng xếp cao lên và các tầng thu nhỏ lại.
- Phong cách Bình Định: Xuất hiện vào thế kỉ 11 - 12 với các đặc điểm: công trình không tập trung vào đường nét mà sẽ đi sâu vào mảng khối, cửa vòm được thu hẹp và vuốt nhọn, tháp nhỏ nằm trên tầng được cuộn lại thành các hình khối đậm, gân sống nằm trên các mặt tường.
Các công trình kiến trúc Chăm Pa nổi tiếng
Để có thể hiểu thêm về phong cách kiến trúc Chăm Pa, các công trình kiến trúc nổi tiếng sau đây sẽ giúp bạn nắm rõ hơn về vấn đề này.
Tháp Po Sah Inư
Ngôi tháp Po Sah Inư tọa lạc trên đồi Bà Nài thuộc thành phố Phan Thiết. Đây là ngôi tháp thuộc di tích đền thờ Ấn Độ Giáo còn lưu giữ đến nay. Tháp được làm bằng gạch nung đỏ, đẽo khắc mềm mại nhờ các nhà thiết kế sắc sảo. Khi tham quan, bạn sẽ cảm nhận được vẻ đẹp sang trọng, đơn sơ và mộc mạc của công trình kiến trúc. Mặc dù tháp có kích thước không lớn nhưng vẫn chứa đựng những tinh hoa độc đáo của nghệ thuật kiến trúc Chăm Pa cổ.
Tháp Po Nagar
Tháp Po Nagar tọa lạc tại thành phố Nha Trang, nằm trên đồi có độ cao khoảng 12 m so với mực nước biển. Po Nagar là tên của tháp cao lớn nhất trong tổng thể công trình kiến trúc. Pa Nagar cũng chính là tên của nữ vương - vị thần được sinh ra từ mây trời và bọt biển.
Tháp Po Rome
Tháp Po Rome tọa lạc tại làng Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Bình Thuận. Tháp có chiều cao khoảng 8m, cổng có cấu trúc dạng tiền sảnh. Tháp Po Rome thờ tượng vua Po Rome cao 1.2m. Ngoài ra, tháp còn có bức tượng bán thân nữ được chạm khảo nhẹ nhàng, uyển chuyển, được người Chăm Pa gọi là hoàng hậu Po Bia Sancan.
Trên đây là các thông tin về kiến trúc Chăm Pa mà Trần Anh Group muốn gửi đến các bạn. Kiến trúc Chăm Pa luôn là một trong những nền kiến trúc có giá trị lớn đối với Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung được lưu giữ đến ngày hôm nay. Các công trình vẫn luôn được nghiên cứu để đảm bảo giữ gìn tốt nhất những giá trị kiến trúc này.
Xem thêm: